Başy dumanly daglaryň gutaryp, ýumşak sähranyň başlanýan ýerinde döşüni ýaz şemalyna gerip oturan äpet çynary gördüňizmi? Asmanyň üzülen guşagy-müň röwüşli, bakaňda kalbyňy heýjana getirip, göwnüňi galkyndyrýan, köňlüňiziň töründe gizlenip ýatan tämiz duýgulary oýarýan, al-elwan älemgoşary synladyňyzmy? Gara daglaryň ýylçyr synasyny sypalap aşaklygyna inip gelýän çeşmäni gördüňizmi? Ýalyny ýele ykjadyp türkmeniň köz-köz gülälekli, al-al çigildemli sonar sährasynda süýnüp barýan sarç bedewi gördüňizmi? Ana, şahyr Atamyrat Atabaýewiň poeziýasy şoňa meňzeýär.

Ýüregimde müň höwes bar, gaýry zadym ýok meniň,

Meň öňümde müň böwet bar, gaýry zadym ýok meniň,

Meň elimde bir döwet bar, gaýry zadym ýok meniň,

Hem arkamda bir döwlet bar, gaýry zadym ýok meniň.

Ýaş şahyryň parlak ruh, juwanlygyň, gaýtalanmaz bahary bilen, nuranalyk, badyhowalyk hem perzentlik söýgüsi bilen pürepürlenen.

Ilkinji goşgulary turuwbaşdan okyjylary haýran galdyrar, Eýýäm türkmen edebiýatynda tanalyp başlan Gurbannazar Ezizow ýaly şahyrlaryň öwgüsine mynasyp bolar. Onyň “Diýarym” atly ilkinji çelpek ýaly goşgular ýygyndysy türkmen poeziýasyna täze bir ter, özboluşly şahyryň gelip goşulandygynyň buşlukçysy bolar. Uniwersitetiň türkmen dili we edebiýaty bölüminde okap ýören, kämillige ymtylýan, obadan gelen, meşhur türkmen ýazyjylary Hydyr Derýaýew, Gylyç Kulyýew bilen bir obada doglan, ajaýyp lirik şahyr Ata Atajanowdan ak pata alan buýra saçly ýaş şahyra öz nesliniň kerwenbaşysy bolmak bagty miýesser eder.

        Agyr ýola baş goşdum, bu alys ýolda meni

        Göbek ganym dökülen, diýarym golda meni – diýip, mukaddes toprakdan medet islär, badalga alar.

 Şahyr “Kyn zat” diýen goşgusynda:

  Mekdep ýyllarymy salýaryn ýada,

Artist bolmaklygy höwes ederdim - diýip ýazar, Aýdymçy bolmagy, suratçy bolmagy, mugallym bolmagy arzuw eder. Ýöne juwan ýüreginde telwas edýän şygryýete bolan söýgüsi ony öz erkine goýmaz.

        Köýüp, bilbil kibi saýrap,

        Seň şanyňa sözler saýlap,

        Aýlap öwrüp, öwrüp aýlap,

        Diýjegimi diýip giderin – diýip ýazan joşgunly setirleri poeziýanyň öňündäki kasamy bolup ýaňlanar.

     Durmuşyň ajysyny, süýjüsini gören, uruş odunyň çalgy daşy bilen taplanan pikirkeş pederiniň “Ata pendi” oňa durmuş ýolunda, edebiýat meýdanynda alysdan albaý bulap çagyrýan ömür çelgisine öwrüler:

        Ýaksaň, köküne çen ýanýan pisse bol,

        Iliň toý ýasynda aýak üsse bol,

        Dagdan beýik, päli pesden pesde bol

        Salma özüň aýak astyna oglum!

Şahyr başga bir goşgusynda göýä ýokardaky setirlere jogap ýaly şeýle ýazýar:

        Daragt boldy ýere dürten nahalym,

        Ýagşysyna ýaradym men jahanyň,

        Hakykaty sözläp duran mahalym

        “Boldy, besdir, öç” diýseler öçmedim.

Adam ýuwaş-ýuwaşdan kämil çykýar. Şahyryň sesi kem-kemden durlanýar, owazy belende galýar. Çünki Atamyrat Atabaýewiň poeziýasynyň gözbaşynda “Aglasa enem aglar, galany ýalan aglar”, “Ejem bilen kakamyň orak oran meýdany”, “Çuňňur guýa daş atsaň, batar gider, eje jan! Ýat illere gyz satsaň, ýiter gider, eje jan!”, “Daş okladym guşlara, ganaty kümüşlere...”diýen ýaly adam ykbalyny, durmuş hakykatyny şeýle gysby hem çeper beýan eden halkyň, beýik Magtymgulysynyň beýik poeziýasyny hakydasynda göterip, nesilden-nesle, asyrdan-asyra geçiren, öz dilini, dinini, däp-dessuryny, mertebesini saklamak üçin hany-manyny gurban eden merdana, şahyrana, ähdine wepaly, dostuna dogry halkyň döreden şirin nagmalary durýar. Şahyryň bahar şemaly ýaly ter, däli derýalar ýaly tereň, nowjuwan poeziýasy Gündogaryň beýik söz ussatlarynyň, aýratynam türkmen hyýalynyň hem, pikirlenişiniň çygryny giňelden, halkynyň kalbyny, ýüregini guberçekledip görkezen, milletiniň umyt-arzuwlaryny beýik söz bilen beýan eden Magtymgulynyň bakylyga ýar goşgularyndan gönezlik alýar.

        Şahyryň döredijiligi üçin onuň arman-ýorulman türkmen diline terjime eden A. Puşkin, M. Lermontow, A. Nekrasow, S. Ýesenin, Resul Gamzatow, Kaýsyn Kulyýew... ýaly dünýä edebiýatynyň poeziýa pälwanlarynyň eserleri kämillik mekdebi boldy.

        Atamyrat Atabaýewiň goşgulary okuw kitaplaryna girizildi. Mekdeplerde başlangyç synplarda şahyryň çagalara niýetläp ýazan goşgulary öwrenilýär. Ýeri gelende aýtsak, şahyryň “Bagşy bilbil”, “Ýaz nirden çykdy”, “Boýderege boý gerek”, “Dört dogan” atly kitaplary türkmen çagalar edebiýatyna uly goşant boldy.

Şahyryň köne türkmen dilinden häzirkizaman türkmen diline terjime eden Abdysetdar Kazynyň “Jeňnama”, Döwletmämmet Azadynyň “Wagzy-azat” poemalary ýokary synplarda öwrenilýär.

        Şahyr türkmen poeziýasyny täze rifmalar, özboluşly öwrümler, täze pikirler, täze goşgy düzüliş formalary bilen, ter hem täze ruh bilen baýlaşdyrdy. Atamyrat Atabaýewiň şygryýetde ýekeje-de ulanmadyk goşgy düzüliş görnüşi ýok bolsa gerek. Misrag-setir, ýagny, birleme, beýt-ikileme, üçleme, bent, rubagy, murapbag, gazal, başaşa, boşaşa, ak goşgy, “Yhlas” sonetler çemeni.

Şahyryň “Başga tüýsli goşgular” kitabyna girizilen goşgulary bolsa diňe onuň öz döredijiligi üçin däl, eýsem tutuş türkmen edebiýaty üçinem täzelik boldy.

     Atamyrat Atabaýewiň tematik örüsi türkmeniň sonar sährasy ýaly giň. Watan, toprak, türkmen tebigaty, türkmen dili, sözüň gudraty, uç-gyraksyz Garagum, uruş zerarly ýaryndan juda düşen gelin, baýdak ýaly pasyrdap duran türkmen zenany, pagtaçy gyz, “golun çyzgap pagta ýygýan ýigitler”, şygryýet, geçmiş, durmuş... garaz ynsan ömrüne miýesser bolup biläýjek ähli pursatlar... ata-babalarymyzyň asyrlarboýy arzuwlan Garaşsyzlygy, Bitaraplygyň eçilen baky bagty, Berkarar döwletimiziň bagtyýarlyk döwrüniň batly gadamlary, taryhy üstünlikleri, zamananyň öňe çykaran, dünýäniň ykrar eden türkmen halkynyň at-owazasyny arşa göteren, milli mirasymyzy, edebi gymmatlyklarymyzy dünýä siwilizasiýasynyň akymyna goşan beýik şahsyýeti Milli liderimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň parasatly ýolbaşçylygy bilen Diýarymyzda gazanylýan, älem-jahany haýran edýän öňegidişlikler. Aziýanyň merjen şäheri bolan Arkadagymyzyň pähim-paýhasy, yzygiderli atalyk aladalary bilen sagatsaýyn özgerýän gözel paýtagtymyzyň depesine durnalaryň ganaty degýän ajap-ajap binalar...

        Şahyr Garaşsyzlygymyzy perzentlik söýgüsine, buýsanja ýugrulan joşgunly setirler bilen garşy aldy.

 Goý, güller açylsyn sähraň ýüzünde,

        Asmanam, goý rahmet nuruny saçsyn.

        Müň dokuz ýüz togsan biriň güýzünde

        Türkmenistan - ata mekan garaşsyz!...

        Dünýäň kartasynda türkmeniň ýurdy

        Täze kürtäň keşdesi deý ýaraşsyn.

        Daglaryň arslany, çölleriň gurdy -

        Türkmen, bu gün gadym ýurduň garaşsyz!...

Atamyrat Atabaýewiň millilige ýugrulan, türkmeniň kalbyny açyp görkezýän ajaýyp goşgulary dünýäniň köp dillerine terjime edildi. Geçen asyryň segseninji ýyllarynda şahyryň ady öz milli edebiýatyna täze edebi güýç bolup gelip goşulan şahyrlar özbek Abdylla Arypow, gazak Muhtar Şahanow, täjik Loýyk Şiraly, gurzin Otar Çiladze ýaly deň-duş şahyrlary bilen bile tutulýardy. Meşhur rus şahyry Ýuriý Kuznesow özüniň dünýä edebiýatynyň genji-hazynasyndan rus diline terjime eden terjimeler kitabyny “Göçürlen güller” diýip atlandyrypdyr. Şol kitapda Džordž Baýron, Jon Kits, Adam Miskewiç, Fridrih Şiller, Artur Rembo, Hafiz, Mömin Kanoat, Amir Gazy... ýaly söz ussatlarynyň goşgulary bilen birlikde Atamyrat Atabaýewiň hem sekiz sany goşgusy ýerleşdirilipdir.

        Atamyrat Atabaýew edebi gapma-garşylyklaryň içinde taplandy, ak ýürek bilen ýazylmadyk makalalaram onuň goşgulary ýaly parlak ruhuny syndyryp bilmedi. Şahyryň goşgularyna ýazylan ýöntem, emelsiz, ebeteýsiz, içýakgyç maksat üçin ýaňsylar bolsa, şahyryň özem aýdyşy ýaly ony meşhur etdi.

    Şahyryň goşgularynyň tapawutly tarapy joşgun-edebiýatçylar aýtmyşlaýyn pafos, iň esasy zat bolsa, şol goşgularyň aňyrsynda çyn edebiýat üçin ilkinji zerur zat – tutuş adamzat ählini, külli barlygy söýýän, bagşylamagy başarýan, älem jahana- gowuluklary isleýän sahabatly ýüregiň ýatanlygydyr.

       Şahyr sözleri ýerli-ýerinde goýýar (gepem şondadyr söz sopbaş duranda däl-de tekstiň içinde duranda hakyky manysyna eýe bolýar). Şahyr tebigy zehini arkaly şol sözlere “dem salýar”, aýratyn kalba, ýürege täsir ediji güýje öwürýär. Külalyň tozap ýatan toýundan asyrlap durjak küýzäni ýasaýşy ýaly ezber aşpeziň hamyry elinde ýaýyşy ýaly jygar çybygy egen ýaly sözleri özüne “tabyn edýär”. Hiç zat ýok ýerdenem goşgy ýasaýar oturyberýär: “Gowy goşgy az ýazylýar, Galanda saz ýazylýar”, “Goşgy ýazyp bilmänsoň ýaňkyjyk, ýazan bolýar ýaňsyjyk”, “Serçejig-ä, serçejik, Iki gözi ýerdejik”...

Dünýä edebiýatynyň görnükli wekilleri Mark Twen, Bernard Şou, A.S.Puşkin, Mihaýil Swetow... ýaly ýazyjy-şahyrlaryň durmuşy barada juda jaýdar aýdylan degişme äheňli ýatlamalar dünýäni gezýär, ýeri gelende aýtsak,türkmen edebi jemgyýetçiliginde-de Atamyrat Atabaýewiň ýiti sözleri, degişmeleri barada dostlarynyň, deň-duşlarynyň, şägirtleriniň arasynda ýakymly degişmeler ýaşaýar.

Her bir şahyryň halk tarapyndan gyzgyn garşylanýan “bagty daş ýaryp” aýratyn söýgä mynasyp bolan belli goşgulary bolýar. Durdy Haldurdynyň “Gaçgak”, Çary Aşyrowyň “Ermeni gyzy”, Kerim Gurbannepesowyň “Ýaşlyk dramasy”, Ata Atajanowyň “Atamyň aýasy”, Rahmet Seýidowyň “Awçy, atma jereni”, Allaberdi Haýydowyň “Ýyllar ýatyr aramyzda”, Gurbannazar Ezizowyň “Maňa seniň gözleriňden gitme ýok”, “Säher turup, syl ýüzüňe çagaňy”... Şu jähtden seredeniňde şahyryň edebiýatymyzy forma hem mazmun taýdan baýlaşdyran “Kerwen”, “Horasanyň durnasy”, “Gumsagat”, “Mynajat”, “Dört amal” we başga-da onlarça goşgusyny atlandyrmak bolar. “Oguzhan hakynda rowaýat” poemasy badyhowalygy, formasy, akynlylygy bilen söz bilen ýazylan mukama meňzeýär. Magtymguly barada ýazan “Dowamat dowam” poemasyny bolsa ritmi, joşgunly dartgynlylygy babatda Nury Halmämmedowyň “Magtymguly” simfoniýasy bilen deňeşdirse bolar.

Derýadym - agdym men öz kenarymdan,

Deňizdim men – görüp, yza çekildim.

Howalasy belent, howasy belent

Dagdym – synyp aýagyňa ýykyldym.

Şahyrdym – waspyňa söz tapmadym men,

    Bagşydym – ses-sedam galmady meniň...

    Aşykdym- yşkymy giderdim elden,

    Dindardym-din-hudam galmady meniň.

Başga bir nukdaýnazardan seredeniňde şahyram mugallymdyr. Söz gözelligi, sözüň ynsan kalbyna edýän gudratly güýji arkaly, durmuş mysallary, tymsallar, ündewler arkaly ynsanperwerlige, päkizelige, halallyga, iň bolmanda bir ädim kämillige tarap öňe süýşmäge çagyrýan suhangöý, pikirini tejribeler arkaly delillendirýän pedagogdyr. Şahyr adamlaryň kalbynda güneşe, gözelligi, tebigata, hakykata, tutuş barlyga söýgi döretmäge ymtylýan, töweregiňde duran adamlara raýdaşlyk, rehimdarlyk etmäge töwekgel bolmak ýaly ynsan mertebesini belende göterýän häsiýete çagyrýan, ýeke-täk, günäsiz, ebedi päkizelige çagyrýan durmuş pelsepeçisidir.

        Şu aýdylanlary şahyr Atamyrat Atabaýewiň köpgyraňly döredijiligine ýüzlenmek arkaly delillendirjek bolalyň!

“Iliňi beýgeltmän – beýgelip bolmaz,

Iliňi götermän – göterilip bolmaz”,

  “Watana bukulyp halas bolma ýok,

Watan goramaýar, Watan goralýar”

“Sährany terk etmez sährada doglan”, “Garagum bir bitin çörege meňzäp, Tes-tegelek bolup düýşüme girdi”, “Il ogluny, Ogul ilin eý görýär”, “Sähram söýgi bolup ýüregme girdi”, “Dost kalbynda ýaşaýan, şondan gaýry şöhradym ýok”, “Zeminiň bahary-meniň baharym”, “Yhlas ahyr elter eken myrada”, “Köňül bir düşläre kerwensaraýdyr”, “Şat güni durna deý ugradyp onsoň, Ahmyr bilen bakýas onuň yzyndan”, “Bürgüt gözli ýigitleriň gahary, gelse namys bilen ar bolup geler”, “Goşguda ýüregňi orta goşmaly”, “Goç ýigitler gurban bolar, Ýöne weli Watan ölmez!”, “Halkdan uly şahyr ýokdur dünýäde, Halkyňkydyr il oglunyň baýlygy”, “Ýagşylyk ýaz ýaly müň göwni açyp, Ýamanlyk köz ýaly ýakyp barýandyr”, “Dogruçyllyk örän oňat gylykdyr, örän oňat gylyk – dogruçyllykdyr”, “Şahyr öz ýüregin aýtman bilmez, Dogry sözün dünýä diýmiş gerekdir”, “Agzybirlik – bu bir köneden kada”, “Sözleriň ýerbe-ýer goý, Ýerliksiz çeper eýleme!... näçe dowam etseň edibermeli.

     Türkmenistanyň halk ýazyjysy köpleriň halypasy Atamyrat Atabaýewiň goşgularyny okanyňda ýazyjy Gurbandurdy Gurbansähedowyň aýdyşy ýaly: “Garagumyň ýumşak şemaly ýüzüňi ýelpän ýaly bolýar”, ýüregiň aram tapýar, kalbyňy saz bilenem, söz bilenem düşündirip bolmajak, diňe duýup boljak näzik duýgy gaplap alýar. Adam ömür hakynda, durmuş dogrusynda, ynsana bary-ýogy bir gezek berilýän ýaşaýşyň manysy, günleriň, aýlaryň, ýyllaryň ýalyny ýele ykjadyp ýüwrüp barýan bedewler ýaly tiz geçip barşy barada oýa batýarsyň. Aňrysynda sähra guýylary ýaly çuň hem tämiz söýgi ýatan ýürekden çykyp, ýürege barýan sözüň güýjem şondadyr.

       Şu ýerde liriki, logigi yza çekilme hökmünde bir zady aýtmak ýerliklidir. Gündogaryň bir akyldary: “Adam kämillige ýetmek üçin üç zatdan saklansa gowy bolar: juwan wagty yşkbazlykdan, ömrüniň orta gürnünde basdaşlykdan, ömri paýawlaberende gysgançlykdan diýip aýdypdyr. Ýöne adamy ýanbermez, gaýduwsyz, iň esasy zat bolsa bagtly edýän zat bar, olam agzybir maşgaladyr. “Adam maşgalada bagtly bolup bilmese, jemgyýetde bagtly bolup bilmez” diýip beýik rus ýazyjysy Maksim Gorkiý aýtmanmy näme? Hindiler zenan maşgalada elektrik togunyň gizlenip ýatyşy ýaly bir gudratly güýç gizlenip ýatýar diýip hasap edýärler. Mus-musunyň mustapasy budirki:

Atamyrat Atabaýewiň şeýle belent derejä ýetmegine şahyryň şahyra aýaly belent adamkärçilikli özi sylagly, sarpaly Orazdurdy işanyň kemally maşgalasynda kemala gelen, bir gyz, üç ogly kemala getiren Bibi Orazdurdyýewanyň hem mynasyp paýy bar. Bu barada şahyryň:

     Bu ýolda namys hem ar, gaýrat gerek ýigide,

Medetkärim, messebim – aýalym golda meni.

diýip ýazan sözleri aňryýany bilen wysal tapdy.

Daglaryň etekläp, ýumşak sähranyň başlanýan ýerinde döşüni ýaşyl ýellere gerip oturan köküni zeminiň çuňlugyna uran äpet çynary görüpmidiňiz?! Atamyrat Atabaýew söz sährasynda iň nurana, iň kämil, ynsan ýüreklerinde ebedi orun aljak sözlerden äpet çynar ekdi. Şahyr şeýle ýazýar:

   Ol çynaryň beýikligi, berkligi,

   Görenleriň nazaryny egleýär.

Bu ýuwaşja öwsüp duran şemallar,

Ol çynaryň dik synasyn egmeýär.

“Minnetdarlyk sözi sada bolarmyş,

Ýollaryň ak bolsun, uzaga gitsin!” diýip Gurbannazar Ezizow ýazypdyr. Eden ähli hemaýatlaryna razylyk bildirip ýazan şu makalam halypa hakynda aýdaýmaly zatlaryň diňe birinji ädimidir, bissimillasydyr, hamyr ujundan petiridir, “gijelerine ýassygyma çüý bolup çümýän”, mukaddes ynsan borjumy ýatlatmak üçin biynjalyk edýän yzanyň başlangyjydyr, juwan ýürekli, ýetmiş ýaşly halypa aýdymda-da, aýdylyşy ýaly, “Biz seni gutlaly, mübärekläli!” diýip hoş sözleriň aýdylmagydyr. Şu ýerde ýigrimi ýyl ozal halypama bagyşlap ýazan goşgymy getirmegi makul bildim.

        Bu çynar Hydyr görüpdir,

        Düşüpdir taňryň nazary,

        Bu çynar ejir görüpdir,

        Ýeňipdir set müň gazaby.

        Goparjak bolan elleriň,

        Aparjak bolan ýelleriň,

        Gaçypdyr mydar-ysgyny

“Bu çynar baky bor” diýip

Dili dogaly pygamber

Tutup gidipdir ismini.

Bu çynar häzirem beýik,

Geljekde hasam beýik bor.

Her bir ýapragy telim

Synan ýürege seýik bor.

Beripdir oňa täleýi

Şatlygy kem, derdi bitin,

“Sähram-eý!” diýip aglaýyp,

Egilmez öz derdi üçin.

Bu çynaryň halaty bar,

Parh goýýar dosta, duşmana,

Ýaprakdan müň ganaty bar,

Hyýal edip dur uçmaga.

Taňrydan bir perman bolup,

Ýyldyz deýin ýere gaçan,

Köräp dur ol görseň haçan,

(Şoň üçin çekinýär ajal)

Görmeýän kän golaýyndan

Daşdan görünse-de ajap...

Eşitmeýär özi hakda

Hyşy-wyşysyny özgäň.

Sebäbi oň seri gökde,

Belentde ýalan geplerden...

Bu çynar-ýanan depderde

Ýanman galan il gazaly.

...Bu çynar Hydyr görüpdir,

Düşüpdir taňryň nazary.

Gurbandurdy Orazow,

2018-nji ýyl. Bu makala şahyryň 70 ýyllyk ýubleýine bagyşlanyp ýazyldy.