(Başlangyjy gazetiň geçen sanlarynda).

5. MANINIŇ OZALKY EÝESI

Oýa çümdüm. Şuňa meňzeş pikiri men ozalam eşidipdim. Muny maňa kim aýtdyka? Hä, Marsel aýdypdy. Bu onuň maňa beren ikinji syrly maslahatydy: «Ähli zat oňuna bolup gidip oturan çagynda hemme kişem gazanç edip biler. Ýöne seniň kimdigiňi welin kynçylyklar görkezýändir». Hawa, meniň entek öwrenmeli zadym köp.

Mani başyny atdy.

– Aladalar elmydama-da bolar. Şonda-da sen öz geljegiň üçin wajyp bolan işi her gün berjaý etmelisiň. Munuň üçin saňa on minut hem aňry ýany bilen ýeter. Emma hemme zat şu on minuta baglydyr. Adamlaryň aglabasy hut şu on minuty tapyp bilmeýändikleri üçin şol öňki katdynda galýandyr. Olar ýagdaýlaryň özgererine garaşýarlar, munuň üçin, ilkinji nobatda, özleriniň özgermeginiň gerekdigine welin düşünmegem islänoklar.

Birsellem dymyp duranyndan soň, labrador sözüni dowam etdi:

– Şu on minut seniň özgermegiň üçin zerur. Eger sen şu pursatdan başlap hemişe gündeligiňe ýazgylary ýazjakdygyňa we öz geljegiňi hyýalyňda janlandyrjakdygyňa äht etseň, has gowy bolar. Her hili ýagdaý bolanda-da. Her gün.

Men sag elimi göterip, şu günden başlap, hut onuň aýdyşy ýaly etjekdigime söz berdim.

Mani sözüni dowam etdi:

– Mundan başga-da, sen bu ýumuşlary hatda işleriň gidişi gülala-güllükkä-de berjaý etmelisiň.

Men geň galyp, oňa tiňkämi dikdim. Ol nämäni göz öňünde tutýarka?

– Özüňe iş tapynanyňda, sen begençden ýaňa depäň göge degäýjek bolup, hökman etmeli bolan işleriňi hem unudypsyň. Görşüň ýaly, seni ýoluňdan sowup biljek müňlerçe zat bardyr. Şonuň üçinem sen berjaý etmeli ýumuşlaryňy bitirmek üçin günüň dowamynda anyk bir wagt aýyrmalysyň.

Men oýa batdym. Bu beýle bir aňsat iş däldi. Agşam-a men eýýäm ýadaw bolýaryn. Gündizem etmeli işler gutaranok. Diňe irden wagt galýar-da. Onda-da has ir oýanmaly bolar...

– Bary-ýogy on minut hakda gürrüň gidýänligini unutma.

Mani, hemişe bolşy ýaly, meniň pikirimi okapdy.

Men ylalaşdym, ýöne eýýämden munuň ýeňil düşmejegine akylym ýetýärdi. On minut ir turmaly-da, mazaly ukudan açylmak üçin, derrewjik ýuwnup, gündeligimiň başyna geçmeli diýen karara geldim.

– Ýene-de bir zat – diýip, Mani sözüniň üstüne goşdy. – Suratlary näme üçin tapyp bilmändigiňe düşünýäňmi? Sebäbi sen 72 sagat kadasyna eýermediň!

– Ýeri, indi bu nähili kada bolýar? – diýip, bilesigelijilik bilen soradym.

– Juda ýönekeýje zat. Eger sen nämedir bir zady amala aşyrmagy niýet edinen bolsaň, ony 72 sagadyň dowamynda ýerine ýetirmelisiň. Ýogsam, muňa seniň hiç haçan hem eliň degmezligi gaty bolaýjak ýagdaýdyr.

Men ýene-de oýa çümdüm. Şunuň-a jany bar ýaly. Ömrümde nämedir bir zady etmegi ýüregime düwüp, soňra-da ýerine ýetirmedik gezegim kän bolandyr. Ýöne bitiren işlerimem az däl ahyry. Her niçigem bolsa, Mani dogry aýdýan bolsa gerek. Hemişe mamla bolup çykýandygyny bilemsoň, onuň maslahatyna eýermegi ýüregime düwdüm. Özümiň ähli etsem-goýsamlarymy 72 sagadyň dowamynda berjaý etmeli diýen berk karara geldim.

6. BERGI. KAKAMYŇ, EJEMIŇ ÝALŇYŞLYKLARY NÄMEDEN YBARAT

Birden Napoleon itimiz ýadyma düşdi. Huşum bar bolsun, tasdanam ony unudan ekenim!

Napoleony gezdirmäge çykarmak üçin Hanenkamplaryň öýlerine çenli ylgap gitmegi Manä teklip etdim. Kakamyň bergisi barada bolsa agşamlyk naharyndan soň gürleşmeli diýen karara geldik. Söhbediň gyzykly boljagy bellidi. Sebäbi meniň iň uly üç islegimiň biri atam-eneme bergiden çykmaga kömek etmäge bolan ymtylyşdy. Mani bolsa munuň örän sada zatdygyny aýdypdy. «Kakamdyr ejeme kömegim degse-hä gowy bolardy» diýip oýlandym-da, bagtyýar halda ýylgyrdym.

Jenap Hanenkamp eýýäm penjiräniň öňünde garaşyp duran eken. Napoleon meni göreninden ýallaklap çyňsady. Men öý eýeleri bilen salamlaşdym-da, iki iti hem alyp, tokaýa tarap ugradym. Tokaýyň bir çetinden girenimizem şoldy welin, Napoleon daňysyndan boşap, zymdyrylyp gitdi. Ol bir towşan görüp, şonuň yzyndan okdurylypdy.

Sykylyk çalyp, çagyrsamam, ol maňa gulak asmady. Ony diňe towşan gyzyklandyrýardy. Garaşaýmakdan başga alaç galmady. Men Napoleona, ilkinji nobatda, baş öwretmeli diýen karara geldim.

Bäş-on minut çemesi wagt geçensoň, ol ahyry yzyna köwlendi. Soň diňe oňa baş öwretmek bilen gümra boldum. Sähelçe zat üçinem onuň öwgüsini ýetirip, agzyna bir lukmajyk oklaýardym. Mani hem oňa berýän her bir buýrugymy ýerine ýetirýärdi. Bu ýagdaý edýän işime örän gowy tekge bolýardy. Garaz, bir-iki sagatdan soň Napoleon eýýäm «otur» diýen buýrugy berjaý edip başlady.

Öýlerine baryp, itleriniň başarnygyny Hanenkamplara buýsanç bilen görkezdim. Hanym Hanenkamp öz gözüne ynanmady. Çapak çalyp:

– Men Napoleon babatda hiç hili umyt ýok diýen netijä geliberipdim. Gör-le muny, buýruk berseň, hakyt, oturyberýär. Fantastika! – diýdi.

Jenap Hanenkamp hem kaýyl galyp ýylgyrdy. Ol öz çakynyň dogry çykandygyna begenýärdi. Aslynda, ite baş öwretmegi maňa teklip eden onuň özüdi ahbetin. Ol kisesine elini saldy-da, dabaraly ýagdaýda gapjygyny çykardy. Ondan ýigrimi marka alyp, Hanenkamp maňa uzatdy.

Puly alanymda, birhili utandym. Öz ýanymdan: «Bu juda köp pul – diýdim. – Bu maňa kyn düşmedi ahyry. Bu meniň höwes bilen eden işimdi». Daşymdan bolsa şeýle diýdim:

– Bu asla kyn düşmedi.

Jenap Hanenkamp hahahaýlap güldi. Şonda ol birhili gorkunç keşbe geçdi. Ýüzi eňşäp giden ýaly boldy. Köşeşensoň, ol maňa ýylgyryp seretdi, şolbada-da sypaýy kişä öwrüldi. Ol:

– Adamlaryň köpüsi iş diýilýän zat ýakymsyz hem kyn zat bolýandyr öýdýärler. Ýöne hakyky üstünlige diňe gowy görýän, göwnüňden turýan işiň bilen meşgullanaňda ýetip bolýar ahyry – diýdi.

Bu sözüne oňly düşünmändigimi ol ýüzümden okap, maňa soragly garady.

– Ejem-ä mydama: «Maňlaý deriňi döküp işlemeseň, güýmenje bilen gün görüp bolmaz» diýýär. Siziň aýdýanyňyz welin munuň tersine bolýar.

– Eýsem, seniň tanyş-bilişleriň arasynda öz halaýan zady bilen meşgullanyp, pul gazanýan kişi ýokmy?

Bada-bat Marsel ýadyma düşdi. Ol welosiped sürmegi halaýardy, hut şonuň üçinem ol özüniň bulka paýlamak boýunça «firmasyny» döredipdi. Hanenkampa çykanym barada gürrüň berdim. Ol bu aýdýanlarymy oňlamak bilen, başyny atyp diňledi:

– Ýerlikli mysal. Meniň pikirimçe, bu oglan uzaga gider. Wagty gelende, men saňa öz durmuşym barada-da gürrüň bererin. Sebäbi menem elmydama diňe öz halaýan işime güýmendim. «Hem daýymlara gidýän, hem taýyma baş öwredýän» diýlişi ýaly, mundan köp pulam gazandym.

Men bilesigelijilik bilen oňa garadym. Onuň ýüzi maňa başdan geçirmeler kitabyny ýatladýan ýalydy. Ol juda köp zady görene meňzeýärdi, megerem, durmuşda geçen ýoly hem täsinliklerden doludyr.

Ýöne eýýäm gaýtmaly wagtym bolupdy. Ejemiň gözi ýolda galan bolsa gerek. Bu gün agşamlyk nahary meniň halaýan owkadym — gyzardylan makarondy, süýjüligem — şokoladly puding. Şeýle-de bolsa, nahara kän işdäm bolmady. Şu gysga pursatda bolup geçen munça täzelikleri göz öňünde tutsaň, munda geň galar ýaly zadam ýokdy. Bir zada welin men gaty magat göz ýetirdim: pul bilen gyzyklanyp başlasaň, durmuşyňam has gyzykly bolýar, bu ýagdaý seni örän täsin adamlar bilen hem gabatlaşdyrýar.

(Dowamy gazetiň indiki sanynda).

Terjime eden: Orazmyrat MYRADOW.

Bilelikde liderligiň täze kesgitlemelerini döredýän, oňa düýbünden başgaça many berýän täze nesliň ähli ýaşdaky liderlerine bagyşlanýar.

Keýt Ferrassi,

«Hiç haçan ýeke naharlanmaň» bestselleriniň awtory.

(Başlangyjy gazetiň geçen sanlarynda).

 Birinji düzgün. Öz toparyňyza kimiň degişlidigini anyklaň

Wezipe häkimligi kesgitlemeýär, häkimlik täsir etmäge şert berýär. Emma islendik wezipede bolsaňam, guramaçylygyň dürli basgançagynda ornaşsaňam, töweregiňizdäki adamlara mylakatly bolup, işiň bähbidine çapyp, biznesi ösdürip täsir edip bolýar. Biz taryhy döwrüň kesgin çatrygynda, iş hakyndaky öňki köküni çuňa uran düşünjelerimiziň özgerýän zamanasynda ýaşaýarys. Işgärleriň biri-birini goldamagy, üstünliklerine hem begenjine şärik bolmagy üpjün edip biljek dürli-dürli iş orunlaryny döretmeli. Gysgaça aýtsak, şu gün bize bilelikde beýgelmegiň gadyryny bilýän we sarpalaýan gurama, edara gerek.

Mindi Grossman,

«WW International» kompaniýasynyň baş dolandyryjysy.

Sendi diýseň gamgyn hem gaharly görünýärdi. Ol maňa: «Şu işe girip ýalňyşypdyryn. Bu ýerde iş ýöredilişi bolar ýaly däl. Rysarlary ýok diýmeseň, duranja bir «Tagt üstündäki oýunlar» bar-da.

Sendi Çikagodaky umumymilli bankyň işgärler boýunça direktory bolup işe başlanda, birtopar meseleler bilen ýüzbe-ýüz boldy. Ýöne bu meseleler Sendiniň iş wezipesiniň garamagyna girmeýärdi. Üstesine-de, ony kejikdirýän zat edaranyň işgärleri üçin merkezleşdirilen maddy höweslendirmeler boýunça bir taslama bardy, ony-da dolandyrmagy özüne tabşyrylmagydy. Işe täze başlan Sendiniň edaranyň söwda bölümini ösdürmäge şahsy goşant goşmaga meýillidigini, bu iş babatda meýilnama düzendigini başlygy aňdy. Soň bolsa ol bankyň beýleki bölümleriniň hem şeýle täzelikleri girizip ugrasalar, işgärler bölüminiň abraýynyň pese düşüp, bu bölümiň zerurlygynyň aradan aýrylyp biljekdigi hakda oýa batdy. Eger bu, hakykatdanam, şeýle bolaýsa, işgärler bölümi maddy höweslendirmeler üçin merkezleşdirilen taslamanyň serişdelerini näme etmeli diýen sowal ýüze çykjagy görnüp dur. Emma Sendiniň başlygy bankyň söwda bölüminiň başlygy bilen gapma-garşylyga girip, çaknyşasy-da gelmeýärdi. Ol biraz wagt pikirlenibem, söwda bölüminiň başlygynyň orunbasary we operasion bölümçäniň başlygy bolan Jeýni öz pälinden gaýtarmagy Sendiden haýyş etdi. «Bu teklibi dörän ýerinde bogup öldürmeli» diýip, ol Sendiniň ýüzüne çiňerildi.

Emma Sendiniň Jeýne görkezme bermäge hiç hili ygtyýary ýok. Şonuň üçinem Jeýniň öz bölüminiň dördünji çärýekdäki satuwyny ýokarlandyrmaga meýilnama gerekdigini nygtamagyna asla geň galmady. Sendi özüni çykgynsyz ýagdaýda galan ýaly, juda oňaýsyz duýdy. Emma özüne ynanylan işiň hötdesinden gelmese-de, başlygy nägile boljak. Indi näme etmeli?

Sendi meniň tanaýan ýaş top-menejerlerimiň iň naýbaşylarynyň biridi. Biz Sendi bilen birnäçe ýyl ozal, «Ferrazzi Greenlight» tarapyndan onuň öňki işi bilen baglanyşykly taslamany ýerine ýetirenimizde tanşypdyk. Çikagoda işgärler bilen işleşmek boýunça meniň leksiýa bermeli günüm Sendi leksiýadan öň maňa günortanlyk naharyny bile edinmegi teklip etdi. Uly höwes bilen razy boldum. Men ýene birnäçe adamy nahara çagyrsam-da, olaryň birem gelip bilmedi. Şeýdibem, Sendi ikimiz bir stoluň başynda ýüzbe-ýüz oturdyk.

Entek bize nahar getirip ýetişmänkäler, Sendi käsedäki çaýyna buz atyp oturyşyna işini täzelemegiň pikirini edýändigini mälim etdi. «Men bu ýerde gerekmi-gerek dälmi, muny-da bilemok» diýip, gussa çöken gözlerini bir nokada dikip, gyrpman oturdy. Men welin Sendiniň gowy ýolbaşçy hökmünde ýokary wezipä-de, ýokary zähmet hakyna-da mynasypdygyny gowy bilýärdim. Ozalky iş ýerindäki işgärler Sendiniň öz arkalarynda dag ýaly bolup durýandygyny bilensoňlar, ol hemişe toparlaýyn üstünligi garaşylyşyndan hem artyk gazanýardy.

Sendi Jeýn sebäpli dörän ýagdaýa gaty kejigýärdi. Başlygyň hem bar agramy üstüne atandygy zerarly, özüni bu meseläniň pidakäri hasaplaýardy. Bilýäňizmi näme, onuň zeýrenji maňa gaty tanyş göründi. Boýnumyza almaly bir hakykat bar, köp edarada iş ýöredilişi ynsap hem ahlak tarapdan alnanda juda ýowuz bolup, iň bir talantly, ugurtapyjy işgärleri-de pidakäre öwürýär. Meselem, «Starwood» kompaniýasynyň täze prezidenti meniň marketing boýunça direktor wezipämiň ygtyýaryndaky býujete erk etmekden aýranynda, özümi nähak jebir çeken hasap edipdim.

Mende Sendä berere sowal kändi: «Maddy höweslendirmäniň tüýs söwda bölüminiň işgärlerine laýykdygyna anyk kepil geçýärmiň? Bu, hakykatdanam, olara dördünji çärýegiň netijesini gowulandyrmaga ýardam eder öýdýärmiň?» Sendi anyk kepil geçip bilmeýändigini, aslynda, munuň öz işi-aladasy hem däldigini aýtdy. Gowy satuw — bu bölümiň öz degişli işi. Söwda bölümi bolsa eýýäm näçenji ýola tamany ödemändir. Sendiniň bolsa öz işi-de ýetik. Sebäbi oňa işgärler bölümi üçin mobil goşundyny taýýarlamagy-da tabşyrypdyrlar, onuň ýerine ýetirilişi bolsa möhletinden ep-esli gijä galypdyr. Beýleki bölümleriň işgärleri ýygnaklarda Sendiniň taýýarlan mobil goşundysynyň dizaýnyny her hili bahana tapyp tankytlapdyrlar. Gürrüň berşine görä, öz garamagynda bolmadyk adamlar onuň jogapkärçiligindäki taslamanyň amala aşmagyny bökdemek isleýärler.

Öz toparyňyzyň işi ugrunamy?

Men Sendiden soradym:

– Öz toparyňyzyň işi nähili?

– Beýlekileriňem ýagdaýy meňkiden öwerlik däl, hemmesiniňem keýpi ýok. Meni gowy tanaýaň-a, şonda-da olary gorajak bolup çyr-çytyr men.

Men sowalymy gaýtaladym:

– Bu şeýledir, ýöne seniň toparyň işleri nähili?

Meniň tälimçilik usullaryma belet bolansoň, Sendi ýylgyrdy.

– Oýun edýäňmi, Keýt? Olaryň işiniň nähilidigini men şu wagtjyk aýtdym ahyr.

– Meni diňle, men seniň bilen özüň hakda hem seniň iş abraýyň hakda tüýs ýürekden alada edýän adam hökmünde gürleşýärin. Şu wagt seniň meseläň hut şol işi amala aşyrjak topar bilen ýüze çykyp dur. Bu barada sen gümanam edýän dälsiň.

– Goýsana. Haýsy topar hakda aýdýaň?

– Seniň hakyky toparyň maksada ýetmegiňe dahyly bolan ähli adamlardan ybaratdyr.

Edil beýleki menejerler ýaly, Sendi hem öz toparyny iýerarhiýa görnüşinde garamagynda bolan işgärlerden ybaratdyr öýdýärdi. Indi ol özüne tabşyrylan ýumşy ýerine ýetirmekde has uly päsgelçilikleriň öňünde durandygyny gördi, lider hökmünde meselä has inçe seretmelidigine düşündi. Bu päsgelçiliklerden geçmegiň ýeke ýoly bardy — Sendi öz garamagynda bolanu-bolmadyk ähli işgärleriň pikirini, teklibini diňläp, ykrar edip, öz toparynyň ençeme adamdan ybaratdygyny boýun almalydy.

Men Sendä kabul edilmesi kyn bir teklibi aýtdym. Ondan öz garamagyňda bolmadyk adamlardan jemlenen topary emele getirip, olary işe höweslendirip, has gowy netije alyp bilermiň diýip soradym. Şol sanda, söwda bölüminiň işgärlerini-de öz toparyňda hasaplap, olary-da meseläniň çözgüdini tapmaga höweslendirip bilermiň diýdim. Esasy niýetim, Sendiniň pikirlenişini üýtgedip, özüni jebir çeken adam hökmünde däl-de, lider hökmünde duýmagyny gazanmakdy.

Häzirki döwürde her bir iş ýerinde ol ýa-da beýleki bir ofis syýasatyndan zelel çekilýär. Näme etmeli? Özbaşyňa topar döretmeli, ýagny garamagyňda bolmadyk adamlara lider bolmaly. Gysgaça aýtsak, wezipesiz lider bolmaly. Ine, şu-da kitapda beýan edilýän täze zähmet kodeksiniň binýady. Bir zada düşünmegiňiz gerek, öňüňizde duran her bir maksada ýetmek üçin, özüňize tabşyrylan işi ýerine ýetirmek üçin resmi ýagdaýda size boýun adamlardan has köp işgärlere lider bolmalydygyny unutmaň. Maksadyňyz näçe uly bolsa, şonça-da liderlik döwräňiz giň bolmaly, ol adamlaryň her birini özüňize dahylly diýip kabul etmeli.

Biziň köpimiz özümize diňe resmi ýagdaýda bellenen toparlaryň öňünde jogapkärçilik hem borçlulyk duýýarys. Şol topara girýän kişileri-de, dogrusy, işimiziň şowly günlerinde goldaýan bolaýmasak. Hawa, biz olara hemişe ýardam bermegiň, işinde üstünlik gazanmagyň tarapdary.

Ýöne indi öňki gowşak gurluşly iş dünýäsi ýok. Iş toparlary biri-biri bilen has ysnyşykly gatnaşykda bolmak isleýär. Biz toparymyzyň täze agzalaryna-da, hatda entek toparymyza goşulmadyk adamlara-da deň derejede üns bermeli, idemeli, birek-birege ygrarly bolmaly. Şu günki günde üstünlige ýetmegiň ýeke-täk ýoly hem şudur.

(Dowamy indiki sanymyzda).

Terjime eden: Seýitmyrat Geldiýew.

ALP ARSLAN — Beýik Seljuk türkmen imperiýasynyň soltany (hökümdarlyk ýyllary 1064–1072 ý.). Ol 1029-njy ýylyň 20-nji ýanwarynda Çagry begiň maşgalasynda dünýä inipdir. Çagry beg geljekde dünýä taryhynyň sahypasyna baky girjek ogluna «beýik gahryman arslan» manysyny berýän ady dakypdyr.

Alp Arslan çagalygynda Oguz handan gelýän atalyk mekdebini geçipdir. Taryhçy Ibn Esiriň maglumatlaryna görä, Balhdan Dawut Çagry begiň köşgüne gelen Abu Aly Hasan ibn aly at-Tusy şazada Alp Arslana atabeg bellenipdir (Агаджанов С.Г. Государство Сельджукидов и Средняя Азия в XI–XII вв. – М., 1991. – С.100-101), şeýlelikde, ýaşajyk şazada atabegiň taýýarlamagynda harby tär-tilsimleri ele alypdyr. Ol ýaşlygyndan başlap gaýduwsyz häsiýeti we söweşjeňlik ukyby bilen tapawutlanypdyr. Gahryman Arkadagymyzyň «Ömrümiň manysynyň dowamaty» atly kitabynda nygtalyşy ýaly, «Akyldar ata-babalarymyz kimde nähili ukyp-zehin bar bolsa, olary ugrukdyryp, türgenleşdirip, kämilleşdirip durar ekeni. Soňra bolsa olara beýik wezipeleri ynanypdyrlar. Adamlaryň ukyp-zehinlerini dogry ýola gönükdirmek bilen, uly utuşlar, ýeňişler, netijeler gazanylýar. Ogly Alp Arslanyň harby sungatdaky başarnyklaryny göreninden soňra, kakasy ony taktika saýlamak, meýilleşdirmek, söweş tilsimlerini saýlamak işlerine ugrukdyrýar. Netijede, soltan Alp Arslan birnäçe sebitleri eýeleýär we taryha şan bolan uly ýeňişlerini gazanýar» (Gurbanguly Berdimuhamedow. Ömrümiň manysynyň dowamaty. – A.: TDNG, 2023. – 245 s.).

Ýokarda aýdylanlaryň hakykatdygyna Alp Arslanyň şazadalyk döwründen alnan ençeme mysallar şaýatlyk edýär. Ol ýaşlygynda kakasy Çagry begiň ýanynda, şeýle hem özbaşdak birnäçe harby ýörişlere gatnaşypdyr. 1043-1044-nji ýyllarda seljuklardan Balh we Toharystan etraplaryny bölüp aýyrmak isleýän Gaznalylaryň garşysyna ilkinji özbaşdak harby ýörişini gurapdyr. Ol 14-15 ýaşlaryndaky ýaş şazadanyň ilkinji hem-de üstünlik gazanan özbaşdak ýörişi bolupdyr. Geljekki mirasdüşer hökmünde Alp Arslan kakasynyň synagyndan geçipdir. Ýaş şazada Çagry begiň Termez şäherine ýörişinde hem onuň ýanynda bolupdyr. Oglunyň harby ukyplaryna, serkerdelik başarjaňlygyna, döwlet işlerinden oňat baş çykarmaga ukyplydygyna mazaly göz ýetiren Çagry beg Alp Arslany 1058-nji ýylda Beýik Seljuk türkmen şadöwletiniň gündogaryndaky möhüm etraplara — Balh, Toharystan, Termez, Kobadiýan, Wahş we Walwalij etraplaryna häkimlige belläpdir (Piyadeoğlu Cihan. Selçukluların Kuruluş Hikâyesi. Çağrı Bey, Timaş yay., – İstanbul. 2014. – 110 s.). Şol wagt Alp Arslan 29 ýaşynda eken.

Alp Arslan kakasy Çagry beg aradan çykansoň (1060 ý. mart aýy), üç ýyllap oňa tabyn ýagdaýda seljuk türkmenleriniň Horasandaky döwletiniň hökümdary bolupdyr. Döwletiň gündogar çäkleriniň asudalygyny üpjün etmekde Alp Arslan uly hyzmatlary bitiripdir (Köymen M.A. Büyük Selçuklu İmparatorluğu Tarihi. III cilt. Alp Arslan ve zamanı. 4 baskı. – Ankara, 2001, 5 s.). Şol wagt ol 30 ýaşyndaky ýüňi ýeten goç ýigit bolupdyr. Togrul begiň perzendi bolmandyr. Şonuň üçinem tagta onuň agasy Çagry begiň ogly Alp Arslan geçipdir.

1064-nji ýylyň 27-nji aprelinde Alp Arslan Reý şäherinde uly dabara bilen şadöwletiň tagtyna çykarylypdyr. Şol wagt ol 35 ýaşyndaeken. Soltan Alp Arslanyň tagta çykmagy bilen, döwletiň gündogar we günbatar bölekleri bir hökümdaryň adalatly edarasy astyna giripdir. Beýik Seljuk türkmen döwleti öň iki bölekden ybarat bolan bolsa, Alp Arslanyň tagta geçmegi bilen, ol bitewi bir imperiýa ýagdaýyna gelipdir (Köymen M.A. Büyük Selçuklu İmparatorluğu Tarihi. III cilt. Alp Arslan ve zamanı. 4 baskı. – Ankara, 2001, 13 s.). Seljuk türkmenleriniň taryhyndan meşhur türk alymy M.A.Köýmeniň ýazmagyna görä, Alp Arslanyň tagta çykmagy Beýik Seljuk imperiýasynyň ösüşinde, kämilleşmeginde esasy tapgyrdyr. Imperiýanyň birligi onuň tagta çykmagyndan başlap gazanylypdyr (Köymen M.A. Selçuklu Devri Türk Tarihi.– Ankara, 1998, 100 s.).

Beýik soltan Alp Arslan tagta geçen badyna döwletiň içinde tertip-düzgüni berkitmäge hem-de onuň çäklerini giňeltmäge üns beripdir. 1067-nji, 1069-njy ýyllarda dogany – seljuk türkmenleriniň Kermandaky döwletiniň hökümdary Gara Arslan Gurduň merkezi häkimiýeti gowşatmaga gönükdirilen gozgalaňlaryny basyp ýatyrypdyr (Köymen M.A. Selçuklu Devri Türk Tarihi.– Ankara, 1998, 67 s.).

Alp Arslan Bagdat halyflygy bilen oňat gatnaşyklary alyp barypdyr. Onuň şahsyýetinde tutuş yslam dünýäsiniň halasgärini gören Bagdat halyfy 1064-nji ýylyň 9-njy aprelinde Alp Arslanyň adyna hutba okadyp, onuň soltanlygyny tassyk edipdir. Halyf resmi dabara geçirmek bilen, dünýewi häkimiýeti Alp Arslana bagyşlaýandygyny yglan edip, ony tassyklaýan haty soltana ýollapdyr (Kayhan H. Selçuklular–Abbası Halifeliği İlişkileri. // Türkler. – Ankara, 2002, 4 cilt, 671 s.). Alp Arslana Adudaddöwle (döwletiň bilegi, berdaşly goly), Abu Şuja (mertligiň atasy), Şahynşahul-agzam (beýik şalar-şasy), Melikul-Arap wel-Ajem, Seýýidi Mülükül-Ulem (Arabyň-Ajamyň patyşasy), Ziýauddin (diniň röwşenligi), Gyýasul-Muslimin (musulmanlaryň arkadagy, howandary), Melikul-Yslam (yslamyň patyşasy), Zahyrul-Ymam (aýdyň, görnetin ymam), Keşful-enam (adamzadyň gaýgysyny açyjy), Täjumille-til-bahire (milletiň lowurdaýan täji), Sultanu Diýarul-Muslimin we Burhanu emirul-möminin (musulman diýarlarynyň soltany we möminleriň emiriniň aýdyň delili) lakamlaryny we ünwanlaryny beripdir. 1064-nji ýylyň 11-nji maýynda zamananyň musulmanlarynyň halyfy bütin yslama uýýan ülkelerdäki metjitlerde soltan Alp Arslanyň adyna hutba okadylmagyny emr edipdir. Onuň adyna pullar zikgelenip, soltanlyk alamatlaryny göterýän eşiklerdir beýleki zatlar döredilipdir (Merçil E. Büyük Selçuklu İmparatorluğu Tarihi // Genel Türk tarihi. – Ankara, 2002, 3 cilt, – 119 s.; Köymen M.A. Büyük Selçuklu İmparatorluğu Tarihi. III cilt. Alp Arslan ve zamanı. 4 baskı. – Ankara, 2001, 12 s.).

Alp Arslan elmydama ähli hutbalarda öz adyndan öňürti abbasy halyfynyň adyny okadypdyr. Ol halyf bilen ýüzbe-ýüz görüşmedigem bolsa, elmydama oňa uly hormat goýupdyr. Seljuk soltany halyfy duşmany bolan fatymilere garşy göreşde goldapdyr. Muny onuň Malazgirt söweşiniň öň ýanynda Siriýa–Müsür ýörişine çykmak bilen, sünnüligi goramagam güwä geçýär. Abbasy halyfy Anynyň zabt edilmegi, Malazgirt ýeňşi ýaly möhüm wakalaryň öňüsyrasynda seljuklaryň üstünlik gazanmagy üçin tutuş yslam dünýäsine çagyryş bilen ýüzlenipdir. Bu möhüm ýeňişleri halyf dabaraly ýagdaýda belläpdir (Adalıoğlu H. İlk Selçuklu-Abbası İlişkileri. // Türkler. – Ankara, 2002, 4 cilt, – 662 s.). Malazgirt ýeňşinden soň yslam dünýäsiniň ruhy merkezi Bagdatda we beýleki uly şäherlerde uly dabaralaryň geçirilmegi bu üstünligiň yslam dünýäsi tarapyndan nähili garşylanandygyny görkezýär (Köymen M.A. Selçuklu Devri Türk Tarihi. – Ankara, 1998, – 269 s.).

Alp Arslanyň döwründe Halapda, Mekgede, Medinede öň fatymileriň adyna okalan hutba abbasylaryň adyna okalyp başlapdyr (Çelik A. Fatımı–Selcuklu Münasebetleri // Türkler. – Ankara, 2002, 4 cilt, 748-749 s.). Alp Arslan Malazgirt söweşiniň öň ýanynda Siriýanyň demirgazygynda fatymileriň adyna okalýan hutbany abbasylaryň adyna okatmagy başarypdyr.

Seljuk-halyflyk gatnaşyklary Alp Arslanyň döwründe nika baglary bilen has-da berkidilipdir (Агаджанов С.Г. Государство Сельджукидов и Средняя Азия в XI–XII вв. – М., 1991, – С.83, 246; Садр ад-Дин ‘Али ал-Хусайни. Ахбар ад-даулат ас-селджукиййа (Зубдат ат-таварих фи ахбар ал-умара’ ва-л-мулук ас-селджукиййа). Изд.текста, введ., перев., примеч. З.М.Буниятова. – М., 1980. – С.12). Alp Arslan Bagdat halyflygy bilen Togrul begiň döwründe başlanan garyndaşlyk gatnaşygyny dowam etdiripdir – gyzyny halyfyň mirasdüşeri Muktedi Biemrillaha durmuşa çykarypdyr (Adalıoğlu H. İlk Selçuklu-Abbası İlişkileri. // Türkler. – Ankara, 2002, 4 cilt, – 662 s.). Halyf al-Muktadi Alp Arslanyň gyzy Seferiýýe hatyna we Mälik şanyň gyzyna öýlenipdir. Seljuklar bolsa, öz gezeginde, Abbasy halyfynyň gyzyny alyp, musulman dünýäsiniň gözüniň öňünde özleriniň dünýewi häkimligini hem-de türkleriň eýelän ýerlerine hukugyny kanuny berkitmäge çalşypdyrlar (Рауф А. Гусейн-заде. Кавказ и сельджуки. – Баку, «Кавказ», 2010. – C.230).

Alp Arslanyň döwründe türkmenleriň fatymileriň tabynlygynda bolan Palestina aralaşmagy başlanypdyr. Remläni we onuň töweregini eýelän türkmenler Kurly begiň baştutanlygynda Palestinada türkmen begligini esaslandyrypdyrlar (Kayhan H. Selçuklular–Fatımı Halifeliği İlişkileri // Türkler. – Ankara, 2002, 4 cilt, – 755-756 s.). 1070-nji ýylda gurlan bu beglik Beýik Seljuk döwletine tabyndy. 1071-nji ýylda Kurly beg aradan çykansoň, ýerine Atsyz beg geçipdir. Türk alymy A.Sewim Atsyz begiň seljuklaryň gelip çykan kynyk boýundandygyny kesgitleýär. Şeýlelikde, Siriýada we Palestinada fatymileriň hökümdarlygynyň soňuna çykylýar. Seljuklar 1074-nji ýylda Akkany öz tabynlygyna alýarlar (Sevim A. Suriye Selçuklu Melikliği // Genel Türk tarihi. – Ankara, 2002, 3 cilt, – 171 s.).

(Dowamy gazetimiziň indiki sanynda).

Jumamyrat GURBANGELDIÝEW,

Türkmenistanyň Daşary işler

ministrliginiň Halkara gatnaşyklary institutynyň rektory,

taryh ylymlarynyň kandidaty.

Eşidensiňizem, görensiňizem, «Bazardan bal akýar» diýilýän mahalda, gök-bakjanyň leýs ýetişen döwri «Gyzylarbadyň gawuny», şonuň gapdalyna goşulybam, «Oýtakda biten gawun» diýilýänini. Ýogsamam Aşgabat — Türkmenbaşy awtomobil ýoluna nesibäňiz çekse, Bamydan ötüp, Zaw obasynyň çägine girseňiz, tä Berekede çenli aralykda gawun-garpyz harman bolup durandyr. Hemmesem Gyzylarbatda biten, oýtakda bişen gawun-garpyz, kädi, käşirdir...

Bitýän atyzyna baryp göräýseň! Daýhan azabynyň bereketbaşy hasaplanýan toprak bilen birleşende, atyz dolduryp ýatan gawun, garpyz, kädi, kelem, käşir, sogan, sarymsak, pomidor, bulgar burçunyň... ýetişişini görüp, göwün guşuň ganatlanyberýär. Etrap boýunça ýeralmanyň 1395 gektar, s o g a n y ň 950 gektar, pomidoryň 350 gektar, hyýaryň 30 gektar, käşiriň 290 gektar, kelemiň 130 gektar, garaz, bakja ekinleriniň jemi 2120 gektarda ýetişdirilýändigi daýhan aladasynyň tutumynyň nähili gerimlidiginden habar berýär. Munuň üstüne noýbanyň hem 50 gektara, gawun-garpyzyň, kädiniň hem 300 gektardan gowrak ýere ekilendigini goşsaň, harmanyň nähili beýik bolmalydygy düşnükli bolýar duruberýär.

Tüýs «Tüweleme!» diýdirýän buşluk bolsa, Gyzylarbat etrabynyň diňe bir Balkan welaýatynda däl, eýsem, tutuş ýurdumyz boýunça 2024-nji ýylda bugdaý tabşyrmak boýunça döwlet tabşyrygyny ilkinjileriň biri bolup berjaý edendigidir. Şeýlelikde, 25 müň 500 gektar meýdandan ýygnalan guşgursak däne häzir 43 müň tonna golaýlap barýar. Şunda daýhan birleşikler bilen bir hatarda Türkmenistanyň Senagatçylar we telekeçiler birleşmesiniň agzalarynyň-da harmana önjeýli goşant goşandyklary diýseň buýsandyryjydyr. Etrapda daýhan hojalyklarynyň 216-sy, kärendeçileriň hem 1300-si bar. Ylaýta-da, «Batly gadam» daýhan hojalygynyň 26 müň tonnadan gowrak ak bugdaýy harmana getirendigi hususyýetçilerdir mülkdarlaryň topraga hyzmat etmegiň nusgalyk mekdebini döredibilýändiginden habar berýär.

Biziň bilen gelip salamlaşan uzynakdan inçesagt ýigidiň ýüzi tanyş göründi.

— Hormatly Prezidentimiz mundan sanly gün ozal Balkan welaýatyna iş saparyny amala aşyryp, biziň etrabymyzyň «Arkaç»

daýhan birleşiginiň çägine gelipdi. Şonda «Pähim-paýhas ummany Magtymguly Pyragy» ýylynyň galla oragyna pata berende, biziň bilen gürrüňdeş bolup, kärendeçi daýhanlaryň hal-ahwallary bilen gyzyklanypdy. Şondan ruhlanyp eken 64 gektar ýerimiziň aglaba böleginde orum işlerini geçirdik. Şu duran 8 gektarlyk ýeriňizde görýänsiňiz, «CLASS» hem-de «John Deere» kombaýnlary haýdap ýör, nesip bolsa, oragy şu gün agşama çenli tamamlarys. Her gektardan ýygnalýan bugdaý bolsa 45 sentneri tegeleýär. Yzyna aralyk ekinlerden käşir, kelem ekmek aladamyz bar. Güýzde olary hem ýygnap, yzyna ýene bugdaý ekeris – diýip, Annaguly Annagulyýew buýsanja gaplanyp gürleýär.

Gök-bakja ýetişdirýänleriňem aglaba bölegi hususyýetçilerdir ýere kärende esasynda eýelik edýän daýhanlar.

Garagum derýasynyň gaýra etegindäki «Bäş tam» diýilýän meýdanda heniz kombaýn girmedik bugdaýlyk hem, dyza ýetiberen, eýýäm ikinji suwdan gandyrylan gowaçaly kartalar hem, ýorunjalyk hem bar. Ine-de, uly ýabyň tirsek berýän ýerinden çepe öwrülýäň weli, joýa-joýa bolup ýatan pomidorly atyz gözüňi egleýär. Onda-da nähili?! Dört töwereginde Garagumuň guba çägeleri geriş-geriş bolup ýatan meýdanyň göm-gök öwüsýän ýerinde bedre-bedre hasyl ýygnalýar. Çog gyzyl, özem aýaňy dolduryp duran pomidorlaryň ysy burnuňa uranda, agzyň suwaryp gidýär.

— Şu meýdan 5 gektarlyk, martyň ortasynda ekilen pomidorlar ýetişdi, häzir bazarlara hem, «Miwe» döwlet birleşigine hem günde onlarça tonna ugradylýar. «Ýer — bereket» diýleni. Kärende esasynda ekilen meýdanyň her gektaryndan 250 sentner, anyk aýdanda, 25 tonna hasyl ýygnalar tamasy bar. Ýerli sort, özem juda hasylly hemem gözegelüwli, häzir barsaňyz, Gyzylarbadyň bazarynda gök-bakja başga ýerlere seredeniňde arzandyram, bolduram. Gum içinde pomidor, hyýar, bulgar burçy bitýän bolsa, indiki ugrumyz dag etegine. Ol ýerde gerşiň ýüzüne ýaýlyp gidýän sogançylygy, kelemi, käşiri görersiňiz – diýip, etrap häkimliginiň oba hojalyk bölüminiň esasy hünärmeni Guwanç Täçmyradow gysgaça düşündiriş berýär.

Tomsuň jöwzasy dik depä çykyp ugran uçurlary Köpetdagyň gaýra etegindäki baýyrlaç düzlük gum içindäkiden salkynlaç ýaly. Ýöne zähmetiň «gaýnaýşyny» görseň, daýhan aladasyna tükenme ýokdugyna ýene bir öwre magat göz ýetirýäň.

Biz demir ýoldan ep-esli ilerik geçip, soganyň aňyrsyna göz ýetmeýän meýdanynyň gyrasynda saklandyk. Bu ýerler «Goç» daýhan birleşiginiň dag etegindäki ekin meýdanlary. Tomusky meýdan işlerine laýykat geýnen daýhan Şamyrat Soltanow eken. Orta boýluraga-da, kakçekge, çakgan hereketli adam bili bekänden bäri, has anygy, 20 ýyldan gowrak daýhançylyk edýändigini, ekiniň haýsy bolanda-da gypynç etmän ýapyşybilýändigini, ýöne aglaba gök-bakjanyň tohumyny topraga taşlasa, «eliniň geliberýändigini» alçaklyk bilen agzady.

— Şu meýdanlar dag ýapgydynda. Ýer beýle bolanda, ekin ekmegiňem, bejergi geçirmegiňem öz aýratynlygy bar. Ylaýta-da, baharda gelýän sil suwlaryndan, bol ýagşyň böreň-böreň döredýän akymyndan ekini saklamagyň ebeteýini bilmeli. Munuň üçin gerek bolsa ekiniň daşyndan aýlanýan, şeýdip, sil suwuny, agyr ýagan ýagşy ekine zyýansyz edýän ýap gazmagyňam azabyndan gaçmaly däl...

Şeýle diýip, işine çulumdygy hereketindenem mesaňa bolup duran daýhan eglip, bir düýp sogany goparýar. Çaga ýumrugyndan sähel kiçeňräk sogan ideginiň ýetendigini, ýeriň mesdigini aňladýan ýaly, ýaşyl baldagyny ýalpyldadyp, kökleriniň uzynlygyny bolsa seçelenip durşundan aňdyryp, gözüňi egleýär.

— Türkiýeden getirilen tohumdan ekdik. Jemi 45 gektar, serediň, tä daga ýetýänçä ýap-ýaşyl bolup ýatandyr. Edil häzir köwläýmelidr öýdäýmäň. Indi muny nesip bolsa, awgustyň ahyrynda — sentýabryň başynda ýygnarys. Ekilen wagtynam aýdaýyn, fewralyň 15-ine tohum taşladyk. Yrýa bolman gögerdi. Ýogsam şu 15 gektarlyga birinji gezek ekişimiz. Öň beýikli-pesli ýatan ýerdi, düzledik, dökünini ýetirdik, gandyryp suwardyk. Küpürsäp ýatan ýer ekin küýsäp giden ekeni. Sogan, ýeralma boz ýeri, özem toýunsow däl-de, çägesöw topragy halaýar. Sebäbi toprak astynda hasyllaýany üçin ýer ýumşak bolsa, boldumly bitýär. Özem fosfor dökünini, ekişden ozal bolsa oňarsaň, gektara 20-25 tonna mal dersini beribilseň, ekin başyny göge tutuberýär, eýle-beýle zyýankeşlere, mör-möjeklere hem baş bermeýär. Luw ýylyygally geldi. Baharyň ahyryna çenli ekin suw küýsemedi. Ýogsam sogan bilen ýeralma tä ýetişýänçä, joýasynyň yzgarrak bolanyny halaýan ekin. Uly gürlemäýin weli, awgustda gelseňiz, bir düýbi uly maşgalanyň bişirjek dogramasyna ýetjek soganlary görersiňiz, özem bu sort köwlenenden, tä maý aýynda ýetişýän sogana çenli durubilýän sary soganlar. Gektaryndan 30 tonna tama bardyr özem...

Gyzyklanmam dilime geçdi:

— Ýygnalan hasylyň meýdany boş galarmy onsoň?

Şamyradyň gaşlary gerlip gitdi:

— Rysgyny toprakdan gözleýän, berekedi artdyrmagy ýüregine düwen daýhan ýeri hergiz boş goýýan däldir. Bizem yzyna ýene giçki sogan ekeris. Maýyň ahyrynda doly ýetişýän görnüşi. Soň yzyna ekin dolanyşygyny edip, kelem ekseňem, sarymsak ekseňem, käşir ekseňem, idegi ýetse, göwün diýen hasylyň harman boluberer...

Beýleräkde duran orta boýluraga-da, dolmuş göwreli adam Şamyradyň sözüne dyngy bererine mähetdel bize ýüzlendi:

— Hany, ýaňy suwy süýjäp başlan gawunçylyga hem bir degip ötüň! Terne gemrerin diýseňizem, meýliňiz. Gadymy kitaplarda, onsoňam Gahryman Arkadagymyzyň «Türkmenistanyň dermanlyk ösümlikleri» atly köp jiltli ylmy-ensiklopedik kitabynda agzalýandyr-a, terne iýmegiň köp dertlere melhemdigi. Muny maňa ekin üstüne kömekleşmäge gelýän agtyklarym gürrüň berip, sahypasyna çenli aýdyp otyrlar.

Allaberen Allaberenowyň mürehedinden ýüz öwürmedik. Şamyradyň sogançylygyndan o diýen bir daş bolmadyk ýerde — günçykarynda, ynha, giden meýdan ýaşyl biýara bolup ýatyr. Ýoluň sag gapdaly zamça, waharman, irbişer, aktorly, gülaby... ýaly gawunlar. Gör-ä, muny! Bir garyş ýeriňem gadyryny biliberýän daýhan çil gyralaryna hem kädi ekipdir. Pah, murtuny göge uzadyp, biýaralaryny barha ýaýradyp barýan ekiniň her düýbünden azyndan 25-30 sany palaw kädini, tegelek kädini, bal kädini aljakdygyny, hersiniňem 5-6 kilogramy, käbiriniň-hä 10 kilogramam tegeläberjekdigini ekiniň tabyny bilýän daýhan gypynçsyz aýdýar.

Ýoluň ol ýakasyndaky joýa gyrasyna barsaň, «Hä-ä, garpyzyň biýarasy aksowult bolýandyr-ow» diýdirýän ekin gujagyny barha ýaýyp barýar. Gyrasy gädilene meňzeş ýapraklaryň arasyndan eýýäm ele agram beriberjek ala garpyzlar jyklaýar.

— Gawun-garpyzlary azajyk gijräk ekdik. Idegini ýetirseň, öňki babadaýhanlarymyzyň «Altmyş günde atan ýerden, ýetmiş günde ýeten ýerden üzüber» diýeni bolar. Oýtaga biten düme gawun-garpyzlaryň yzýany bularam gowy bişer. Takyrda, oýtakda biten gawun-garpyzlaryň bu ýyl hasylam, süýjüligem «Pah, bolupdyr» diýleni. Sebäbi bol ýagyn topragyň süňňüne mazaly siňdi. Onsoň ol meýdanlarda ýetişen düme ekin bal garylana dönäýer – diýip, Allaberen elini ýene gawunçylyga tarap kölegeletdi.

...Ýola düşenimizden soňam oýtakda gol ýaýradýan gawun-garpyz, dag gerşine tarap gol uzadýan gök soganlar surat bolup gözümizde galdy.

Gurbannazar ORAZGULYÝEW,

Hormatly il ýaşulusy, ýazyjy.

3. KÖP PUL GAZANMAGY BAŞARAN DERIL ATLY OGLANJYK

(Başlangyjy gazetiň geçen sanlarynda).

— Kira, hany, tur indi! — ejemiň sesi eşidildi. Eger ol oýarmadyk bolsa, ýatyp galjak ekenim, käte täsin düýşüň dowamyny görmek üçin uzak wagtlap ýatasyň gelýär.

Düşegimde ýatan ýerimden gerindim. Ejem penjiräniň perdelerini syrdy, otag ýagtyldy. Onuň garaýşyndan menden nägiledigi duýulýardy: otagym tertipsiz haldady. Birden «Arzuw toplanýan gutularyma» onuň gözi kaklyşdy. Olary eline aldy-da, «Kompýuter», «San-Fransisko» diýen ýazgylary okap gaşy çytyldy.

— Ýeri, indi bu näme boldugy? — diýip sorady.

Gyzardym. Endamym jümşüldäp gitdi.

— Sen Amerika gidesimiň gelýänligini bilýäň-ä. Öý işlerimi hem kompýuterde etsem, has gowy bolar diýip pikir edýän. Onsoň men munuň üçin pul toplamagy ýüregime düwdüm — diýip jogap berdim.

Ejem ynamsyzlyk bilen maňa garady. Her elinde bir guty bardy. Olary iki ýana çaýkady. Gutulardaky şaýpullar ses etdi.

— Dogrudanam, pul bar ýaly-la — diýip, ol geň galdy. — Näçe bar?

Bu gürrüň maňa ýakanokdy.

— Hersinde bäş marka — diýip, pessaýja pyşyrdap aýtdym.

— Şeýlemi? Kompýuter üçin bäş marka, ABŞ-a gitmek üçinem bäş marka. Onda-ha indi kän garaşmaly bolmarsyň — ejem ýaňsyly kikirdedi. — Eger ýol harajaty hökmünde saňa üç müň marka gerek bolsa, onda... — ol öz ýanyndan hasaplap ugrady. — Aýda bäş markany on ikä köpeldýäs, bir ýylda altmyş bolýar... Diýmek, sen ýene elli ýyldan Amerika sary uçup bilersiň! — Hasap-hesibini tamamlap, ol hahahaýlap güldi.

Onuň beýdip üstümden gülmesi maňzyma batmady. Özümi akmak hasap etdim, gözümiň owasyna ýaş aýlandy. Ejemiň aglaýanlygymy görmegini islemedim, şonuň üçinem başardygymdan göz ýaş dökmejek bolup çytraşdym, ýöne bolmady, bu-da meni has-da beter kejikdirdi.

Ejem otagdan çykdy-da, kakama seslendi:

— Georg, gyzymyz duranja bir maliýe genisi eken. Ol bahym San-Fransisko sary uçýar. Ha-ha-ha!

Men mundan artyk özüme basalyk berip durup bilmedim, sesimiň ýetdiginden gygyrdym:

— Uçarynam, ynha, görersiňiz. Indiki ýyl tomusda. Size bolsa o taýdan suratlyja gutlag hatynam ugratmaryn! Bärde bergiňize batyp oturyberiň şeýdip. Menden kömege garaşyp tama edibem oturmaň!

Gapyny zarply ýapyp, krowatyma özümi okladym-da, möňňürip agladym. Özüme gaharym geldi, sebäbi saklanyp bilmedim. Gutularymy mynjyradyp taşlasym geldi. Elbetde, bu niýetimiň paşmajagy düşnükli zat. Gülkünç! Mekdepden gelen badyma bularyň barynyň manysyz zatdygyny Manä gürrüň bererin. Garry mama bolanyňdan soň, Amerika gitmek! Al saňa gerek bolsa!

Mekdepde-de hiç keýpim bolmady. Asla özümi ele alyp bilmedim. Barlag işiň bolmanlygam bir gowy zat. Iň pes baha alardym. Hatda partadaşym Monika bilenem gürleşesim gelmedi, ýogsam ol joramdy. Doňan ýaly bolup öňüme bakyp oturdym, sapaklaryň tizräk gutararyna garaşýardym. Monika bu dymmaklygyma çydap oturyp bilmän, maňa bir hat uzatdy. Ony okaman, jinsimiň jübüsine saldym.

Arakesmede daşaryk çykdym. Ýeke özüm galasym gelýärdi. Ýöne Monika-da yzym bilen ylgap çykdy. Ýüzünden onuň öýkeläni duýlup durdy.

— Näme boldy? — diýip sorady. — Ýaraňokmy ýa bir zadyňy ýitirdiňmi? Ýa ejeň, kakaň bilen tersleşdiňmi? Alada etmesene, hemme zat gowy bolar. Maniniň eýesi tapylaýdymy ýa?

— Hijisem däl — diýip, onuň sözüni böldüm, ýogsam, ol sowallary bilen meni aldym-berdime salyp barýardy. Ol gürrüňçil gyz. Üstesine, syr saklamagam başaranok. Şonuň üçinem ekabyrymyz Ýason elmydama Monika nämedir bir zady gürrüň bermegiň gazete ýazan bilen deňdigini aýdýar.

Ýöne Monika-da kaýyl bolup oturybererli däldi. Gürrüňçilligi halaýan adamlaryň ählisiniň bolşy ýaly, o-da örän bilesigelijidi. Onuň özümi günüme goýmajagyny bilýärdim, şonuň üçinem Manä zelel ýetmez ýaly derejede oňa nämeleri gürrüň berip boljaklygy barada oýlandym. Oňa öz gutularym, ejemiň üstümden gülşi barada gürrüň bermegi ýüregime düwdüm. Gürrüňimiň ahyrynda-da şeýle diýdim:

— Maňa köp pul gerek, özem örän gyssagly gerek.

Monika alasarmyk halda geň galyp, ýüzüme çiňerildi:

— Mamaňdan ýa babaňdan soraýmaly ekeniň-dä. Gysganmaz-a olar senden. Men-ä şeýderdim.

— Monika, olaryň özleri zordan güzeran aýlaýarlar.

— Onda… Daýyňdan ýa daýzaňdan diläý-dä.

— Nädäýdiň-ä muny. Siziňkiden tapawutlylykda, biziň tutuş neberämizde baýlar ýok, diýmek, hiç kimden tama edibem oturmaly däl.

— Bolýar, sende pul sorap ýüz tutup bolaýjak hiç kim ýok diýeli. Şeýle-de bolsa, men bir zady bilýän: sen gaty bahym ruhdan düşýäň. Synanybam göreňok. Hemişe bolmajak tarapy hakda oýlanýaň. Beýtseň, elbetde, bitiren goşuň bolmaz.

Onuň ahyrky sözi meni oýa batyrdy. Mani hem şuňa meňzeşräk bir zatlar aýdypdy. Belki, bu gulak asanyňa degýän pikirdir. Monikanyň kemçiligi köpdi, ýöne onuň bir artykmaç tarapyny welin aýtmaly: ol, dogrudanam, hiç haçan ruhdan düşenokdy. Mekdepde ol ýanyp duran zehinli hasaplanmasa-da, bir ýoluny tapyp, barlag işlerine hem synaglara hötde gelýärdi.

Arakesme soňlanyp, biz synp otagyna dolandyk. Öz ýanymdan, hakykatdanam, beýle göwnüçökgün bolmaly däldigi barada oýlandym.

Sapaklar tamamlananda, men öýe tarap ýelk ýasadym, garbandym-da, Manini alyp, tokaýa ugradym. Bukuja ýerimize ýetäýýänçäk, zoraýakdan çydadym. Ol ýere ýeten badymyza içimi dökdüm:

— Seniň aýdan ideýalaryň sebäpli başym derde galdy. Gutularymy görende, ejem üstümden güldi. Ol Amerika gitmek üçin maňa elli ýylyň gerek boljagyny hasaplap çykardy. Ol wagt men eýýäm garry mama öwrülerin.

Mani sesini çykarman, esli wagt maňa seredip durdy. Soňra başyny aşak sallady, gamgyn keşbe girdi. Ahyry onuň pessaý owazyny eşitdim:

— Sen, hakykatdanam, Amerika gitmek isleýäňmi, saňa kompýuteriň gerekligi çynyňmy?

— Elbetde! — diýip, gaty dogumly aýtdym, hatda bolşuma özümem geň galdym. Gutular, doly taýýar bolmadyk «Arzuw albomym», şeýle-de hyýalymda beslän zatlarymyň ählisi mende nähilidir bir ynamlylyk döredipdi.

— Bolýar — Mani gözüni aýyrman maňa seredýärdi. — Şu iň esasy zat. Bularyň sende nähili ýol bilen peýda boljagy ähmiýetli däl. Esasy zat — çynyň bilen islemek. Ýogsam, sen ilkinji kynçylyklar dörän badyna gol gowşurarsyň.

Ol mamlady. Ejemiň ýaňsylamasy hötjetligimi artdyrypdy, erjellik döredipdi. Men hökman arzuwyma ýetäýmeli.

— Men saňa aňsat düşer diýmändim ahbetin — Mani gürrüňini dowam etdi.

— Dogry, ýöne men ejemden beýle zada garaşmandym.

— Janymyza degýän kynçylyklar elmydama garaşmaýan tarapymyzdan gelýändir. Hany, gel, indi garry mama dönmänkäň, nireden pul tapmalydygy barada oýlanyşaly.

— Mundan netije çykmaz — diýip jogap gaýtardym. — Monika-da aýtdym. Mende pul dilär ýaly baýlygy ýere-göge sygmaýan garyndaş ýok. Onsoň neneň lapykeç bolmaýyn?!

Mani gaharly halda penjeleri bilen ýer dyrmalap başlady:

— Seniň küýüň-köjäň hiç zadyň başa barmajaklygynda jemlenen. Pul gazanyp bilersiň ahyry sen.

Özümiňem özüme gaharym geldi. Men göwnüçökgünlikden saplanmakçydym ahyry. Ýöne on iki ýaşly gyzjagaz nädip pul gazanmaly?! Şonda kelläme bir pikir geldi:

— Aýdaly, sähelçe marka pul berseler, howlymyzdaky otlary orup bilerdim.

Mani welin meniň ugrumdan gopmady:

— Özüňem şol maşgalada ýaşap, şol howlynyň hözirini görýäň ahyry. Sen pul soramazdan öý işlerine kömek etmeli ahbetin. Kakaň, ejeň dagy hem seniň üçin köp zat edýändirler, munuň üçin pul soraýan däldirler.

— Onda nädip pul gazanmaly, gaýrat et-de, aýtsana!

— Ondan aňsat zat ýok — diýip, Mani jogap berdi. — Biraz soňrak saňa Deril atly oglanjyk barada gürrüň bereýin. Ol bary-ýogy on ýedi ýaşyndaka ençeme million pul gazanan, ýogsam adaty oglanjyk bolan şol. Ýöne ilki men saňa başga bir juda wajyp zady aýtmaly. Pul gazanjaklygyň ýa-da gazanmajaklygyň kelläňe gowy ideýanyň geljegi-gelmejegi bilen bagly däl. Näderejede yhlasly işlejekligiň hem möhüm däl. Esasy zat — özüňe bolan ynamlylyk.

— Özüňe bolan ynamlylyk? Munuň pula näme dahyly bar?

Mani tutuş durky bilen örän wajyp zat aýtmakçy bolýanlygyny görkezip ör turdy:

— Özüňi nämedir bir zada ukyply hasaplaýanlygyň ýa hasaplamaýanlygyň, özüňe ynanýanlygyň ýa ynanmaýanlygyň ynamlylyga bagly. Şonsuz sen belli bir işiň başyna-da barmarsyň. Işe başlamasaň welin, eden zadyň bolmaz.

(Dowamy indiki sanymyzda).

Terjime eden: Orazmyrat MYRADOW.